Recenzja T. Sobolewskiego z filmu "Zimowy sen" urzekła mnie. Tak bardzo chcę obejrzeć ten film...
<< (…) Szybko mija zimowa noc rozrachunków, mimo
że przez trzy godziny bohaterom filmu niemal nie zamykają się usta. Ale czy nie
jest tak, że ogromną część życia spędzamy na wzajemnym analizowaniu swoich
charakterów - tego, jacy jesteśmy?
Poligonem dla takiej analizy staje się w "Zimowym śnie" rodzina i
małżeństwo. Paradoksalnie, gdy bliscy ludzie wypominają sobie: jesteś dla mnie
gorzej niż obcy(a), zmarnowałem(am) przy tobie życie - to jakby wyrażali też bliskość albo dążenie do bliskości, za
którym często kryje się chęć dominacji.
Mistrzem analizy raniącej bliskości był Bergman. To on tutaj patronuje
Ceylanowi, mimo wielu aluzji literackich. W napisach końcowych pojawiają się,
jako źródła zapożyczeń, nazwiska Czechowa, Dostojewskiego, Szekspira. Ale
pierwszym odniesieniem jest twórca "Scen z życia małżeńskiego".
Już sam tytuł filmu Ceylana odnosi się do jego innego, "zimowego"
arcydzieła - filmu o pastorze, który zwątpił w wiarę i miłość, ale wciąż
odprawia nabożeństwa, aż dochodzi do pełnego rezygnacji przyjęcia własnych
ograniczeń. Ten film nosił u nas tytuł "Goście Wieczerzy Pańskiej",
ale na świecie jest znany jako "Winter Light" - "Zimowe światło".
(…) Dla Bergmanowskiego pastora z "Zimowego światła" wiara okazuje
się fałszem. Ale niewiara także. Tak też jest w przypadku bohatera
"Zimowego snu". Gdzie jest
prawda? Czy można wyjść poza siebie? Zobaczyć swoją małość i znieść ten widok?
Czy głoszona przez religie miłość, współczucie, pokora są osiągalne, czy mają
realną wartość, czy też w nieunikniony
sposób łączą się z ludzką próżnością, dążeniem do przewagi? Który reżyser
potrafi jeszcze ożywiać w kinie podobne pytania?
(…) Film wciąga widza w międzyludzką grę. Zapanowuje nad nami, tak jak gaduła i
rezoner Aydin - w genialnej kreacji Haluka Bilginera - usiłuje zapanować nad
młodą żoną, siostrą, która go nieustannie krytykuje, sąsiadem, którego
skrzywdził.
Rzadko w kinie pojawia się taka figura jak Aydin. Drażni od pierwszego pojawienia
się. Słuchając jego monologów, miałoby się ochotę powiedzieć: przestań się
wymądrzać, nie oszukuj się, zrób jakiś ludzki gest. Jednak jest coś
fascynującego w postaci tego przemądrzałego grafomana siedzącego po nocach nad
felietonami na wzniosłe tematy, które pisze dla lokalnej gazety "Głos
Stepu", roztaczającego wokół siebie aurę "człowieka wybitnego".
Wszyscy ludzie, z taką swadą analizujący swoje uczucia, tak wnikliwie i
raniąco mówiący prawdę o sobie, odbijający ciosy i korzący się przed sobą,
tworzą polifonię głosów wewnętrznych samego reżysera. Czy to nie on, jak kiedyś
Bergman, spowiada się przed nami z własnych słabości? Gesty wspaniałomyślności i miłosierdzia kryją pychę. Przekonanie o
własnej moralnej słuszności prowadzi do poniżenia innych. Religijna pokora
trąci fałszem. Żadna prawda nie jest
ostateczna. "Nie jesteś Bogiem" - mówi do Aydina siostra.
Tok akcji, rozgrywającej się podczas zimowych wieczorów, przy ogniu w
kominku, w białym świetle laptopa, na którym Aydin pisze eseje o duchowości,
punktują wydarzenia-skandale. One kondensują w sobie dramat i nadają mu
napięcie. Początkiem lawiny wydarzeń będzie rozbicie kamieniem szyby samochodu
Aydina. Rzucił go mały chłopiec z sąsiedztwa, z biednej rodziny mieszkającej w
domu należącym do Aydina i nękanej przez komornika.
Chłopiec
nie chce przeprosić. Ten wypadek zmusi Aydina do refleksji, która dojrzewa
przez cały film, uruchamia proces wewnętrznej przemiany. Pozornie niekształtna,
rozlewająca się na boki opowieść zostaje spięta kluczowym pytaniem, które pada
w rozmowie Aydina z siostrą: co to
znaczy "nie sprzeciwiaj się złu"? Zastanawiają się, czy to znaczy:
nie odpowiadaj na zło złem? Idea, tak mocno kojarzona z chrześcijaństwem,
jest więc żywa także w islamie?
Ceylan dotyka trudnej do nazwania granicy obcości, która przebiega przez nasz
świat, przez Turcję, Polskę, nasze rodziny, nas samych. I rzadko zdarza się
film, który miałby w sobie tyle pokory wobec rzeczywistości, zawsze innej, niż
nam się zdaje. Każdy z uczestników tej
nocnej przeprawy mógłby powiedzieć o sobie nad ranem: nie jesteś Bogiem. >>/Tadeusz Sobolewski, Wyobraź to sobie: nie jesteś Bogiem/
podkreślenia moje
